เครือข่ายประชาชนลุ่มแม่น้ำกก-อิง-โขง ร่วมเวทีรับฟังเสียงประชาชน ที่จัดโดยสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต จ.เชียงราย เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2568 ที่ผ่านมา สะท้อนปัญหามลพิษข้ามพรมแดนจากแม่น้ำกกและแม่น้ำสาย ที่กำลังส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันของประชาชนในพื้นที่ทั้งจ.เชียงใหม่ และ จ.เชียงราย จากกรณีตรวจพบสารหนูเกินค่ามาตรฐานในแม่น้ำกก เมื่อปลายเดือนมีนาคมที่ผ่านมา ในหลายจุดของทั้งสองจังหวัด ส่งผลให้หน่วยงานรัฐต้องประกาศห้ามใช้น้ำอุปโภคบริโภคและลงเล่นน้ำ ขณะที่ประชาชนเริ่มพบปลาที่มีอาการผิดปกติ เช่น มีปุ่มนูนบริเวณหัวและหนวด โดยเฉพาะปลาแข้ ปลาคัง และปลากด
นายสมเกียรติ เขื่อนเชียงสา นายกสมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิต ระบุว่า ปัญหาสารพิษในแม่น้ำกก อาจเกี่ยวข้องกับกิจกรรมเหมืองแร่บริเวณรัฐฉาน ประเทศเมียนมา ซึ่งเป็นต้นน้ำของแม่น้ำกก โดยข้อมูลจากมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ระบุว่า บริเวณใกล้ชายแดนไทยมีการทำเหมืองมากกว่า 300 แห่ง โดยบริษัทจีนถือสัมปทานเป็นหลัก
ภาคประชาชนระบุว่า ปัญหานี้ไม่ได้ส่งผลกระทบเฉพาะสุขภาพ แต่ยังกระทบต่อเศรษฐกิจท้องถิ่น โดยเฉพาะการประมงและการท่องเที่ยว ซึ่งเป็นรายได้หลักของชาวบ้าน ขณะที่การตรวจสอบคุณภาพน้ำและสัตว์น้ำยังมีข้อจำกัด ทั้งด้านงบประมาณและเครื่องมือ
อ.สืบสกุล กิจนุกร จากมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง เสนอว่ารัฐบาลควรเร่งเจรจาในระดับระหว่างประเทศ โดยเฉพาะกับเมียนมา กลุ่มกองกำลังท้องถิ่น และประเทศจีน เพื่อควบคุมแหล่งกำเนิดมลพิษ พร้อมตั้งข้อสังเกตว่าการเยือนของผู้นำทั้งสองประเทศที่ผ่านมา ไม่มีการหารือเรื่องปัญหานี้แต่อย่างใด
ในเวทีครั้งนี้ สมาคมแม่น้ำเพื่อชีวิตและเครือข่ายภาคประชาชนได้ร่วมเสนอ 7 มาตรการสำคัญเร่งด่วนต่อรัฐบาล ได้แก่
1. จัดตั้งคณะทำงานแก้ปัญหามลพิษข้ามพรมแดน มีส่วนร่วมจากรัฐ นักวิชาการ และภาคประชาชน
2. จัดตั้งศูนย์ตรวจสอบคุณภาพน้ำใน จ.เชียงราย และ จ.เชียงใหม่ ภายใน 30 วัน
3. เจรจากับเมียนมา และกลุ่มกองกำลัง เพื่อขยายจุดเก็บตัวอย่างน้ำในเขตต้นน้ำ
4. สื่อสารข้อมูลคุณภาพน้ำอย่างโปร่งใส ผ่านศูนย์ข้อมูลสาธารณะ
5. ขยายการศึกษาและวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดน
6. จัดการประชุม 4 ฝ่าย ได้แก่ ไทย เมียนมา กลุ่มกองกำลังชาติพันธุ์ และจีน โดยใช้กลไกระดับอาเซียน
7. กำหนดให้คณะกรรมการแก้ปัญหาในทุกระดับต้องมีสัดส่วนตัวแทนประชาชน
ข้อเสนอทั้งหมดถูกส่งถึงนายกรัฐมนตรี ผ่าน นายชิตวัน ชินอนุวัฒน์ สส.เชียงราย เขต 1 พรรคประชาชน เพื่อผลักดันเข้าสู่การหารือในสภาผู้แทนราษฎร
“แม่น้ำกกเคยเป็นแหล่งหล่อเลี้ยงชีวิต แต่วันนี้มันกลับกลายเป็นสิ่งที่ชาวบ้านหวาดกลัว” คือเสียงสะท้อนจากผู้ที่ต้องเผชิญกับภัยเงียบที่ยังไร้คำตอบจากหน่วยงานรัฐ